Ryszard Boguwolski - dyrektor Muzeum w latach 1979-2008.
Ryszard Boguwolski urodził się 2 marca 1942 r. w Międzylesiu k. Turku w Wielkopolsce w rodzinie inteligenckiej jako syn Bolesława i Stanisławy z domu Wawrzyniak; zmarł 11 maja 2015 r. w Grudziądzu. W 1946 r. rodzice wraz z dziećmi, Ryszardem i jego starszą siostrą Elżbietą przenieśli się do Chełmna, gdzie ojciec podjął pracę jako nauczyciel. Ryszard wraz z siostrą rozpoczął edukację w szkole podstawowej i gimnazjum, a następnie w szkole średniej – Liceum Ogólnokształcącym im. Mikołaja Kopernika. W 1960 r., po złożeniu egzaminu dojrzałości, R. Boguwolski rozpoczął studia archeologiczne na UMK w Toruniu na Wydziale Humanistycznym, które ukończył w 1966 r. Prace dyplomową, pisaną pod kierunkiem prof. Kazimierza Żurowskiego, poświecił zabytkom pow. wąbrzeskiego – „Powiat wąbrzeski w pradziejach i średniowieczu”. Po ukończeniu studiów, w dniu 2 stycznia 1967 r. rozpoczął pracę w grudziądzkim Muzeum, obejmując kierownictwo Działu Archeologii. Z instytucją tą nawiązał kontakt dużo wcześniej, uczestnicząc jako student w badaniach Muzeum w Grudziądzu na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku w Grucznie – nekropolii badanej przez M. Tuszyńskiego od 1964 r. Po tragicznej śmierci M. Tuszyńskiego w 1966 r., R. Boguwolski kontynuował dzieło swojego poprzednika, doprowadzając do całkowitego rozpoznania cmentarzyska, odsłaniając 219 pochówków na 460 tam znalezionych. Badania te dostarczyły niezwykle bogatego zespołu zabytków z XI i XII wieku. W 1968 r. rozpoczął badania na kolejnej grucznieńskiej nekropolii o nieco późniejszej (XIII-XIV w.) chronologii oraz o wiele rozleglejszej, bo liczącej około 1300 pochówków. Również i ta nekropola dostarczyła interesujących, choć nieco skromniejszych źródeł - upowszechniającemu się chrześcijaństwu towarzyszyło bowiem coraz uboższe wyposażenie grobowe. Wyniki badań na obu cmentarzyskach prezentował w sprawozdaniach na rozlicznych sesjach i konferencjach, publikował w Komunikatach Bydgoskich oraz Informatorze Muzeum w Grudziądzu. Koniec lat 60. to również ważny okres w jego życiu osobistym, w 1968 r. wchodzi w związek małżeński z Urszulą z d. Śmiglewską( z wykształcenia chemikiem), a w kolejnym roku zostają rodzicami syna Tomasza. Na przełomie lat 60. i 70-tych R. Boguwolski podejmuje nowy temat badawczy związany ze średniowiecznym osadnictwem obronnym północnej części ziemi chełmińskiej. Badania prowadzone były pod opieką i przy wsparciu naukowym prof. K. Żurowskiego z Katedry Archeologii UMK w Toruniu. Wspólnie z pracownikami naukowymi tej Katedry rozpoczął szereg badań weryfikacyjno-sondażowych ośrodków grodowych ziemi chełmińskiej i świeckiej. Już w 1967 r. wspólnie z A. Kolą rozpoczyna badania na grodziskach w Świeciu n, Osą, a także w Grucie i Mełnie. Kolejne badania prowadził w latach 1969-1972 na zespołach grodowych w okolicach Brodnicy: w Długim Moście i Brodnicy-Michałowie oraz na grodach w: Wieldządzu, Orłowie, Gawłowicach, Gołębiewku, Szembruku, Plemiętach, Grucie, Mełnie, Mędzycach, Słupskim Młynie, Ryńsku, a także na Górze Zamkowej w Grudziądzu. Badania o podobnym charakterze prowadził wspólnie z G. Wilke na trzech grodziskach w Bzowie, w powiecie świeckim.
Jego zainteresowania nie ograniczały się do badań stanowisk średniowiecznych, ale podejmował także szereg działań zmierzających do ratowania i rozpoznania stanowisk z innych okresów, m.in. w latach 1968-1972 prowadził badania ratownicze osady kultury łużyckiej w Parskach k. Grudziądza, cmentarzyska z okresu wpływów rzymskich w Jaworzu k. Wąbrzeźna, grobów skrzynkowych kultury pomorskiej w Bąkowie, Osnówku i Ernestowie na ziemi świeckiej. W 1970 r. wziął udział w akcji ratowniczej nad jeziorem Pakoskim w Janikowie, prowadzonej pod auspicjami Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN, mającej na celu przebadanie 50 stanowisk, zagrożonych bezpowrotnym zalaniem wodą.
Szereg wyprzedzających badań weryfikacyjno-sondażowych podjętych przez tego badacza w latach 1968-1972 na grodziskach średniowiecznych, doprowadziło do opracowania szczegółowych wniosków i postulatów badawczych, a w konsekwencji do podjęcia przez niego systematycznych badań w ramach problematyki: Średniowieczne osadnictwo obronne północnej części ziemi chełmińskiej. W ramach tej tematyki R. Boguwolski podjął badania w Słupskim Młynie (1973-1974); w Mełnie (1973); Osieczku (1973), Świeciu n. Osą (1976-1980); Rogóźnie-Zamku (1975), Szembruku (1974-1976), Szynwałdzie (1976-1978); Pokrzywnie 91974-1975); Plemiętach (1975-1977); Grucie (1978,1980). Badania te dostarczyły wyjątkowej rangi źródeł nieruchomych oraz ruchomych wczesno-i późnośredniowiecznych w postaci materiału ceramicznego i metalowego. Wczesnośredniowieczny materiał ceramiczny stał się podstawą do wyróżnienia faz garncarskich oraz do opracowania chronologii faz osadniczych na wielu grodziskach wczesnośredniowiecznych na ziemi chełmińskiej.
Wśród badanych przez R. Boguwolskiego późnośredniowiecznych ośrodków grodowych do wyjątkowych należy gródek rycerski w Plemiętach, ewenement w skali europejskiej. Odkrycia dokonane w Plemiętach – wg słów wielu znakomitych badaczy średniowiecza, w tym Andrzeja Nadolskiego – wpisały się na stałe i zajęły poczesne miejsce w dziejach badań nad kulturą polskiego średniowiecza. Wzbogaciły one istotnie wiedzę o charakterystycznej odmianie fortyfikacji występującej w późnym średniowieczu, tj. gródku na stożku, jak i również dostarczyły wielu bezcennych danych, istotnych do rekonstrukcji średniowiecznych wież mieszkalnych w Polsce. O naukowej randze odkryć w Plemiętach zdecydowały nie tylko elementy konstrukcyjne gródka, ale wytwory kultury materialnej, znalezione wewnątrz tego obiektu. Wyniki wieloletnich badań odkrywca prezentował na wielu konferencjach i sympozjach naukowych w Warszawie, Gdańsku, Łodzi, a także na wielu wystawach czasowych, jak chociażby w salach Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie w 1978 r. – Gródek krzyżacki koło Grudziądza – ekspozycji przygotowanej z okazji VIII Kongresu Międzynarodowego Stowarzyszenia Muzeów Broni i Historii Wojskowej. W 1988 r. zabytki z Plemiąt prezentowane były w Łodzi na wystawie Średniowieczne i nowożytne siedziby obronne w Polsce.
R. Boguwolski nie tylko włącza się aktywnie w pozyskiwanie nowych źródeł archeologicznych, systematycznie ich opracowywanie, ale także udostępnianie społeczeństwu poprzez przygotowywanie stałych ekspozycji. W 1970 r. z jego inicjatywy stała wystawa Pradzieje ziemi chełmińskiej poszerzona została o nowe nabytki z Gruczna. W 1973 r. część ekspozycji poświecona Grucznu – w nowej oprawie i aranżacji - stała się odrębną wystawą Wczesnośredniowieczne Gruczno n. Wisłą. W 1976 r. wg jego pomysłu i scenariusza dotychczasowa wystawa „Pradzieje ziemi chełmińskiej” została przekomponowana na Najdawniejsze dzieje północnej części ziemi chełmińskiej.
W latach 1976-1978 R. Boguwolski podejmuje kolejne działania badawcze na ziemi świeckiej (na terenie województwa bydgoskiego), rozpoczynając badania archeologiczno-konserwatorskie zamku pokrzyżackiego w Gródku, gmina Drzycim i zamku w Nowem n. Wisłą.
Rok 1979 był rokiem przełomowym w jego życiu zawodowym – z dniem 1 września zostaje dyrektorem Muzeum w Grudziądzu. Funkcja ta w żadnym stopniu nie ogranicza jego dotychczasowej aktywności. Godzi w równym stopniu obowiązki administracyjne z pracami naukowo-badawczymi, znajdując czas na podniesienie swoich kwalifikacji zawodowych, podejmując w 1983 r. Podyplomowe Studia Muzeologiczne na UMK w Toruniu. Początek lat 80-tych to okres przygotowań grudziądzkiego Muzeum do obchodów 100-lecia zbiorów tej instytucji. W planach dyrektora, w dalszym ciągu badacza i archeologa, są nie tylko prace koordynujące oficjalne uroczystości, ale także udział w realizacji dwóch stałych wystaw archeologicznych, których był współautorem – Średniowieczny gródek rycerski w Plemiętach i Pradzieje ziemi chełmińskiej. Uroczyste otwarcie wystaw w dniu 27 września 1984 r., w nowo odrestaurowanych spichrzach nr 13/15, uświetniło główne obchody rocznicowe Muzeum. Kolejny – 1985 r. kończy kilkuletni okres jego intensywnych działań w pozyskiwaniu środków finansowych na konserwację, a także naukowe opracowanie materiałów źródłowych z gródka rycerskiego w Plemiętach uwieńczonych monografią Plemięta. Średniowieczny gródek w ziemi chełmińskiej.
Lata 80. XX to okres dalszych badań R. Bouwolskiego w ramach tematyki: Osadnictwo obronne północnej części ziemi chełmińskiej i kolejnych prac rozpoznawczych nad ośrodkami grodowymi usytuowanymi na ziemi brodnickiej: Pokrzydowie (1984), Jaguszewicach (1983), Płowęży, a także ponowny powrót do ośrodków już badanych, m.in. Słupski Młyn (1985-1987).
Na początku lat 90-tych Muzeum w Grudziądzu aktywnie włączyło się w obchody 700-lecia miasta organizując wystawy poświęcone tej rocznicy, a R. Boguwolski zostaje członkiem Komitetu Obchodów Miasta, uczestnicząc także we wspólnym przedsięwzięciu monograficznym poświęconym miastu – Dzieje Grudziądza, w którym jest autorem rozdziału: Region Grudziądza w pradziejach i wczesnym średniowieczu. Praca ta ukazała się w 1992 r.
Początek lat 90-tych to ważny etap w historii grudziądzkiego Muzeum. Z instytucji podległej merytorycznie i finansowo Ministerstwu Kultury staje się palcówką samorządową. Początki tej transformacji były bardzo trudnym okresem dla instytucji, jak również pracowników. Dzięki zaangażowaniu i postawie dyrektora profil i działania statutowe tej instytucji pozostały niezmienione. W okresie tym zdobywał środki finansowe nie tylko na bieżącą działalność, ale także remonty i modernizację obiektów muzealnych.
W latach 1990-1992 podejmuje kolejne badania nad zespołem grodowym w Wieldządzu, ośrodku grodowym w Mędrzycach (Świecie n. Osą). Od roku 1991 podejmuje wspólnie z A. Kolą z Instytutu Archeologii i Etnologii UMK w Toruniu nową tematykę badawczą – przedlokacyjnego oraz lokacyjnego ośrodka miejskiego w Radzyniu Chełmińskim.
Wyniki wieloletnich badań stają się przedmiotem wielu jego specjalistycznych opracowań. Do takich należą opracowania poświęcone badanym grodziskom publikowane w Informatorze Muzeum w Grudziądzu oraz w pracy Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej z 1994 r., przygotowanej w Instytucie Archeologii i Etnologii UMK w Toruniu pod red. J. Chudziakowej. Jest autorem i współautorem – w części katalogowej towarzyszącej tej publikacji – opracowań poświęconych następującym grodziskom: Jaguszewice, Mełno, Osieczek, Pokrzydowo, Pokrzywno, Słup, Świecie n. Osą, Wieldządz.
W 1996 r. otwarta została kolejna wystawa autorstwa R. Boguwolskiego poświęcona zabytkom z grucznieńskiej nekropolii Średniowieczna biżuteria w Grucznie. Ekspozycja ta została uhonorowana wyróżnieniem w ogólnopolskiej edycji konkursu organizowanego przez Ministerstwo Kultury i Sztuki – Najważniejsze Wydarzenie Muzealne Roku 1996.
Szczególnego znaczenia w ostatnich latach w kręgu jego poczynań naukowych nabiera tematyka zamków krzyżackich, a efektem jego dociekań stała się wystawa Zamki krzyżackie w Polsce otwarta w salach grudziądzkiego Muzeum w grudniu 2002 r. Wystawie towarzyszył katalog wydany przy współpracy z M. Haftką. Ekspozycja została zaprezentowano kolejno: w Münster, w Muzeum w Krokowej, Pieniężnie oraz w Konsulacie Polskim w Kaliningradzie.
Jest inicjatorem wielu przedsięwzięć nie tylko z zakresu archeologii, jako dyrektor aktywnie współpracuje z ośrodkami muzealnymi i placówkami badawczymi na terenie kraju i za granicą. Jedną z pierwszych znaczących realizacji była prezentacja w 1986 r. zabytków z Gruczna – Wczesnośredniowieczna biżuteria z Gruczna prezentowana w Museum für Regionalgeschichte und Volkskunde Gota. Kolejnym ważnym przedsięwzięciem wystawienniczym była prezentacja zabytków z Plemiąt w 1990 r. na wystawie 800 Jahre Deutscher Orden w Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze. Był współorganizatorem i jednym z pomysłodawców prezentacji Muzea Pomorza Nadwiślańskiego. Jedna z konferencji tego cyklu odbyła się w salach grudziądzkiego muzeum (1995 r.). Kolejnym ważnym przedsięwzięciem zakończonym sukcesem było doprowadzenie do wpisania Muzeum w Grudziądzu w poczet Muzeów Rejestrowanych. Jest jednym z głównych inicjatorów współpracy kulturalnej między partnerskimi miastami Grudziądza – niemieckiego Gütersloh i szwedzkiego Falun. Z jego inicjatywy i przy jego współudziale zorganizowano wiele znaczących wystaw, głównie w Gütersloh oraz ze strony niemieckiej w grudziądzkim Muzeum. W ramach tej współpracy – podczas Tygodnia Kultury Europejskiej – zaprezentował w Gütersloh wystawy: Zamki krzyżackie w Polsce (2000 r.) oraz Średniowieczna biżuteria z Gruczna (2002 r.).
Aktywnie uczestniczy nie tylko w pracy naukowo-badawczej, ale także i społecznej. Z jego inicjatywy powołano w Grudziądzu (20 I 1970 r.) Oddział Polskiego Towarzystwa Archeologicznego, od 1972 r. Polskiego Towarzystwa Archeologicznego i Numizmatycznego, którego – od samego początku aż do roku 1991 – był prezesem. R. Boguwolski był inicjatorem wielu akcji popularyzatorskich, jak chociażby spotkań sobótkowych organizowanych w latach 1973-1975 na grodziskach w Słupskim Młynie i w Szembruku z udziałem pracowników katedry Archeologii UMK w Toruniu, Muzeum Etnograficznym w Toruniu i koła płetwonurków z bydgoskiego Klubu Archeologii Podwodnej i społeczności lokalnych.
Od 2001 r. jest członkiem Rady Muzeum w Brodnicy, od 2003 r. członek Rady Kultury przy Prezydencie Miasta Grudziądza. Członek Grudziądzkiego Towarzystwa Kultury, Związku Muzeów Polskich.
Prowadzi ożywioną działalność w zakresie edukacji i popularyzacji dziedzictwa archeologicznego, organizując m.in. prelekcje dla dzieci i młodzieży szkolnej, prezentujące wyniki swoich badań archeologicznych propagujące dziedzictwo kulturowe najbliższego otoczenia. Jest autorem cyklu wystaw o grodach i zamkach północnej części ziemi chełmińskiej prezentowanych w szkołach powiatu grudziądzkiego (Wydrzno, Słup, Radzyń Chełmiński). O jego wyjątkowej aktywności świadczy dotychczasowy dorobek, liczący ponad 40 publikacji o charakterze naukowym oraz popularnonaukowym. Wyzwaniem jest kolejna rocznica Muzeum w Grudziądzu, tj. 120-lecie zbiorów, przypadająca w 2004 r. Rok ten jest dla niego ważny także osobiście ze względu na jubileusz 25-lecia na stanowisku dyrektora grudziądzkiego Muzeum. Z tej okazji, z jego inicjatywy, przygotowane zostało kolejne wydawnictwo Archeologia północnej części ziemi chełmińskiej (2002), której jest współautorem oraz przewodnik po stałych wystawach archeologicznych Muzeum w Grudziądzu (2003), a ostatnio Zamki krzyżackie powiatu grudziądzkiego (2004). W planach wydawniczych są kolejne opracowania poświęcone badaniom i zabytkom pozyskanym w Plemiętach i Grucznie.
Za zasługi w zakresie upowszechniania kultury w 1974 r. został wyróżniony odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”. W 1982 r. uzyskał dyplom honorowy Ministra Kultury i Sztuki „Za zasługi w Rozwoju i Upowszechnianiu Kultury w Województwie Toruńskim”, a w 1983 r. odznaczony został Srebrnym Krzyżem Zasługi, w kolejnych latach – Srebrną i Złotą Odznaką Opieki nad Zabytkami. W 1980 r. – w 10-lecie grudziądzkiego Oddziału PTAiN – otrzymał medal „Zasłużonemu dla Polskiego Towarzystwa Archeologicznego i Numizmatycznego, nadany przez zarząd Główny PTAiN w Warszawie, natomiast w roku 2014 otrzymał Medal Srebrny „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
Małgorzata Kurzyńska
Lit. : Akta osobowe, Dokumentacja prac wykopaliskowych z archiwum Muzeum, Informator Muzeum w Grudziądzu z lat 1966-1988; Who is Who w Polsce, Zug, Schweiz 2004r., s. 349