Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu - muzeum.grudziadz.pl

 

 

 

ZBIGNIEW CZERSKI

Dyrektor Muzeum w latach 1960-1965

 

Zbigniew Czerski urodził się 16 grudnia 1931 r. w Bydgoszczy w rodzinie mieszczańskiej, jako syn Konrada (kupca) i Agnieszki z domu Smajewskiej. Rozpoczętą wcześniej naukę kontynuował w I Państwowym Liceum i Gimnazjum w Bydgoszczy (1945-1948), egzamin dojrzałości uzyskał w II Państwowym Liceum i Gimnazjum w 1949 r. W tym samym roku podjął studia na Wydziale Sztuk Pięknych, Studium Konserwatorstwa i Muzealnictwa UMK w Toruniu, które ukończył w 1953 r., broniąc pracy magisterskiej nt. „Ochrona zabytków w Polsce Ludowej a obowiązujące przepisy prawne”, przygotowanej pod kierunkiem prof. kontr. Jerzego L. Ramera. Praca ta została zakupiona przez Centralny Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury i Sztuki. Studiując, ukończył też Państwową Szkołę Pracy Społecznej w Toruniu, Wydział Administracyjno-Samorządowy (1950/1951). W późniejszym okresie uzupełniał wiedzę za granicą: w 1963 r. we Włoszech (stypendium rządu włoskiego), w 1978 r. w Niemczech (stypendium DAAD – Niemieckiej Służby Wymiany Akademików) oraz w kraju, m.in. w zakresie organizacji i zarządzania (1973 i 1974) na studium organizowanym dla kadry kierowniczej ministerstw.

Po ukończeniu studiów zatrudniono go na UMK w Toruniu, Studium Konserwatorstwa i Muzealnictwa, Katedra Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa, gdzie pracował w l. 1952-1956, najpierw jako zastępca młodszego asystenta (1952), a po ukończeniu studiów jako asystent (1953) i st. asystent (1953-1956). W 1956 r. powierzono mu stanowisko dyrektora Wojewódzkiego Domu Kultury w Bydgoszczy, które zajmował do r. 1960. Jako dyrektor tej placówki doprowadził do przebudowy i adaptacji byłej „Strzelnicy” przy ul. Toruńskiej 30 dla potrzeb działalności kulturalno-oświatowej, utworzenia nowoczesnego kina „Adria” (1958) na ponad 520 miejsc, zorganizował też wieloosobowy Dział (Ośrodek) Instruktażowo-Metodyczny. Zasłynął także jako inicjator publicznych debat, podczas których poruszano drażliwe wówczas tematy społeczne i kulturalne. W wyniku tych dyskusji powołano m.in. Społeczny Komitet Budowy Pomorskiego Ośrodka Telewizyjnego w Trzeciewcu k. Bydgoszczy.

Dnia 1 listopada 1960 r. objął stanowisko dyrektora Muzeum w Grudziądzu. Jego ambicją było uczynienie z powierzonej mu placówki działającego prężnie nowoczesnego muzeum i ośrodka kultury. Z jego inicjatywy – po półrocznych przygotowaniach, które wspierała redakcja „Spojrzeń” (tygodniowy dodatek „Gazety Pomorskiej” redagowany przez Dariusza Czaplickiego) – utworzono w Muzeum i otwarto w dniu 7 maja 1961 r. Galerię Współczesnego Malarstwa Pomorskiego. Galeria była eksponowana również w innych miastach Polski i za granicą. W 1962 r. w Muzeum im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Kulturhistorisches Museum w Stralsundzie (NRD), Pałacu Sztuki w Krakowie, Salonie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) w Nowej Hucie oraz w Musée de Château de Lunéville. W 1963 r. część kolekcji pt. „Toruńska Grafika Artystyczna” pokazano ponownie w Lunéville, Salon Municipal w Montluçon (departament Allier), Salle des Fêtes Hotel de Ville w Uzès (departament Gard), Salon Tourisme et Travail w Montpelier (dep. Hèrault) i na Europejskiej Wystawie Sztuki Współczesnej w Palais Municipal des Expositions w Lyonie. Pod jego kierownictwem zorganizowano w 1964 r. - 80. rocznicę powstania grudziądzkiego Muzeum – ogromną ekspozycję (ponad 270 obiektów) pt. „Sztuka Ziemi Bydgoskiej 1945-1964”, stanowiącą próbę dokumentacji dorobku artystycznego środowiska plastycznego województwa. Rozwinęła się także mocno współpraca z innymi muzeami (m.in. w Warszawie. Krakowie, Poznaniu, Łodzi, Toruniu i Bydgoszczy). Intensywna działalność wystawiennicza wiązała się bezpośrednio z rozwojem działalności wydawniczej i oświatowej Muzeum. Dyrektor podjął też działania zmierzające do zwiększenia powierzchni wystawowej. W 1962 r. zaadaptowano w tym celu część piwnic, powstał też projekt zagospodarowania poddasza, na dziedzińcu rozpoczęto prace nad zapleczem techniczno-gospodarczym. Zbigniew Czerski wystąpił także z koncepcją pozyskania dla potrzeb Muzeum Bramy Wodnej oraz spichrza nr 9, w dalszej przyszłości spichrzów nr 11 i 13, w których planował utworzenie pracowni naukowych, technicznych i magazynów zbiorów.

W 1965 r. objął stanowisko dyrektora Muzeum Ziemi Bydgoskiej (późniejsze Okręgowe) im. Leona Wyczółkowskiego, które piastował do 1968 r. Swoją działalność rozpoczął od stworzenia nowej struktury muzeum. W wyniku reorganizacji utworzono tu 10 działów i gabinetów (archeologii, historii, walki i męczeństwa, numizmatyki, militariów, sztuki nowożytnej, monograficzny Leona Wyczółkowskiego, sztuki współczesnej, dokumentacji muzealnej, naukowo-oświatowy) oraz 3 pracownie (konserwatorską, fotograficzną i stolarską). Zaadaptował (1965/1966) poddasza budynku Muzeum na pracownie naukowe, doprowadził do zintegrowania (1964 r.) głównego gmachu przy ul. Gdańskiej z odbudowanym po pożarze zespołem zabytkowych spichlerzy przy ul. Grodzkiej 9-11. W l. 1967-1968 opracował perspektywiczny program rozwoju Muzeum, obejmujący m.in. adaptację budynku dawnego kolegium jezuickiego (ul. Jezuicka), projekt budowy nowego gmachu (Stary Rynek) i zagospodarowanie obiektów Wyspy Młyńskiej. Z ważniejszych wystaw tego okresu należy wymienić: historyczną - „Bydgoszcz w czasie okupacji (1965)” oraz monograficzną z 1966 r. - „Tymon Niesiołowski (1882-1965)” - z tej wystawy zakupiono do zbiorów muzeum kolekcję 43 dzieł artysty. W 1967 r. muzeum bydgoskie zorganizowało ogólnopolską sesję naukową „Tymon Niesiołowski a sztuka jego czasów”. Muzeum organizowało też wystawy za granicą: we Włoszech - „Polska Współczesna Grafika Artystyczna” (1966 – Sala Comunale delle Esposizioni w Reggio Emilia oraz w Ferrarze, Modenie i Parmie) oraz Francji - „Polskie Malarstwo Współczesne” (1967 – Musée des Beaux-Arts w Nancy). Podczas pobytu w Bydgoszczy prowadził też wykłady z wiedzy o sztuce w Studium Nauczycielskim w Bydgoszczy (1965-1967). W późniejszym okresie, tj. w latach 1968-1971 organa bezpieczeństwa uniemożliwiły mu wykonywania pracy w zawodzie.

W 1971 r. powołano go na Pełnomocnika Ministra Kultury i Sztuki oraz Generalnego Komisarza I Ogólnokrajowych Targów Polskiej Plastyki Współczesnej, które odbyły się w maju 1972 r. w Pałacu Kultury i Sztuki w Warszawie. W l. 1972-1977 sprawował funkcję wicedyrektora w Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych (CBWA) – Galeria Zachęta, gdzie był odpowiedzialny m.in. za centralny plan wystaw MKiS, terenowych oddziałów Biura Wystaw Artystycznych (BWA), sprzedaży dzieł sztuki z wystaw i zorganizowanie BWA w nowo utworzonych województwach. W l. 1978-1984 był wicedyrektorem Zespołu Ekspertów Międzyresortowej Komisji ds. Rewaloryzacji Miast i Zespołów Staromiejskich i głównym specjalistą ds. zabytkoznawczo-konserwatorskich oraz oraz zastępcą szefa Sekretariatu Komisji (1982-1984). W l. 1980-1982 współpracował też zespołem rzeczoznawców Zarządu Głównego Stowarzyszenia Architektów Polskich (SARP). Autor licznych katalogów wystaw i artykułów nt. Sztuki współczesnej, wśród których wymienić należy:

W sprawie sylwetki pracownika i działacza kulturalno-oświatowego, Biuletyn Wojewódzkiego Domu Kultury, kwartalnik nr 1, Bydgoszcz 1958,

Domy Kultury – [cz. I] dysproporcje, których trzeba uniknąć; [cz. II] plany i potrzeby, Spojrzenia, tygodniowy dodatek Gazety Pomorskiej, nr 63 i 64

Pięć lat bydgoskiego WDK, Spojrzenia, tygodniowy dodatek Gazety Pomorskiej, nr 108

Galeria Współczesnego Malarstwa Pomorskiego. Katalog, Wstęp: Dariusz Czaplicki. Muzeum w Grudziądzu 1961,

Polnische Malerei der Gegenwart aus der Wojewodschaft Bydgoszcz, Kulturhistorisches Museum Stralsund 1962,

Galerie de la peinture pomeranienne contemporaine, Pologne. Musée de Château de Lunéville (M&M) 1963, Wyd.: Muzeum w Grudziądzu 1963

Polnische Museen – Universitäten der Kultur, Neue Museumskunde. Kwartalnik, rocznik VII, nr 1, Berlin 1964,

Sztuka Ziemi Bydgoskiej 1945-1964, Informator Muzeum w Grudziądzu, R. V, nr 7-8 z 1964; wyd. uzup. i poszerz. W: Bydgoskie w dwudziestoleciu 1945-1965. Plastyka, Wyd. Morskie, Gdynia 1967; Województwo Bydgoskie, krajobraz – dzieje – kultura – gospodarka. Plastyka, PWN, Poznań 1967, wznow. 1973

Tymon Niesiołowski 1882-1964, malarstwo – rysunek – grafika – rzeźba, Artykuł [w katalogu wystawy monogr.]. Muzeum Ziemi Bydgoskiej im. Leona Wyczółkowskiego 1966; wyd. uzup. i poszerz. W: Rocznik Kulturalny Kujaw i Pomorza, t. III, 1966. Tymon Niesiołowski (1882-1964), Wyd. Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kultury. Bydgoszcz 1967; - Bydgoski Rocznik Muzealny, t. I, Życie i dzieło Tymona Niesiołowskiego w zarysie, Bydgoszcz 1967,

Mostra dell'arta grafica polacca contemporanea. Artykuł [-zarys historyczny]. Municipio di Reggio Emilia 1966,

Muzeum Ziemi Bydgoskiej im. Leona Wyczółkowskiego. Informator [przewodnik-zarys hist.] Bydgoszcz 1967; także w językach: angielskim, francuskim i niemieckim,

Peinture Polonaise Contemporaine. Artykuł [-zary hist.]. Musée des Beaux-Arts, Nancy 1967,

Einige Formen der Bildungsarbeit im Museum „Leon Wyczółkowski” in Bydgoszcz, Neue Museumskunde, rocz. XI, nr 2, Berlin 1968,

Probleme des Schutzes von Kulturwerten in der räumlichen Planung in Polen (Zur Zusamenarbeit von Stadtplanung und Denkmalschutz), Deutsche Akademie für Städteau und Landesplanung, Zweckverband Grossraum, Hannover 1984.

W roku 1984 wyjechał do RFN, gdzie po nostryfikacji kwalifikacji zawodowych (1985) podjął pracę konserwatora krajowego przy Senatorze ds. Rozwoju Miasta i Ochrony Środowiska w Berlinie (1986-1988). Pełniąc tę funkcję opracował specjalny program zabezpieczenia budowlanego wielkich kościołów Berlina. Na przełomie lat 1989/1990 przeszedł na emeryturę.

Za swą pracę został odznaczony m.in. Medalem X-lecia Polski Ludowej (1955), medalem francuskim Bicentenaire du Rattachement de la Lorraine a la France 1766-1966 (1966), Odznaką Tysiąclecia Państwa Polskiego (1966), Odznaką Honorową Ministra Kultury NRD (1975 – za udział w organizacji międzynarodowej wystawy okazji 30. rocznicy zakończenia II wojny światowej), Złotą Odznaką Ministra Kultury i Sztuki „Za Opiekę nad Zabytkami” (1979), Odznaką Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych „Budowniczy Huty Katowice” (1979), Złotym Krzyżem Zasługi (1983) oraz medalami pamiątkowymi kilku miast (m.in. Bydgoszczy -1966, Lublina i Zamościa – 1979).

 

Anna Wajler

 

 

Literatura:

Skład osobowy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu w roku akademickim 1953/1954, Toruń 1954; International Who's Who in Art and Antiques, Cambridge 1972/1973; Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945-1994, Toruń 1995.