Węgrowo, stan. 11
Cmentarzysko z późnego okresu rzymskiego i wczesnej fazy okresu wędrówek ludówna ziemi chełmińskiej
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach zadania
„Opracowanie i publikacja badań z cmentarzyska w Węgrowie, stan. 11”
![]() |
Węgrowo, stan. 11. Plan obiektów związanych z cmentarzyskiem. 1 - grób ciałopalny,2 - domniemany grób ciałopalny, 3 - paleniska, 4 - grób typu bustum, 5 - grób szkieletowy, 6 - domniemany grób szkieletowy, 7- pozostałości spalonych słupów. |
![]() |
Mapa ziemi chełmińskiej. 1 - Cmentarzyska założone w młodszym okresie przedrzymskim;2 - Cmentarzyska założone w starszym okresie wpływów rzymskich; 3 - Cmentarzyska z zespołami grobowymi z młodszego okresu wpływów rzymskich(za K.Przewoźna 1974 z uzupełnieniami) |
Strefy rozprzestrzenienia kultury wielbarskiej w starszym okresie rzymskim.
Za: A. Kokowski. Goci miedzy Bałtykiem a Morzem Czarnym, Lublin- Warszawa 2004, ryc. 1.
Główne szlaki handlowe łączące ziemie polskie z imperium rzymskim.
Za: A. Kokowski ( red.) Rzymskie dzieje Kotliny Hrubieszowskiej, Lublin 2001.
Mapa Cesarstwa Rzymskiego. Za: Wandalowie. Strażnicy Bursztynowego Szlaku, Lublin- Warszawa, 2004.
Dla kultury wielbarskiej w obrządku pogrzebowym charakterystyczny był birytualizm, tj. kremacja (spalenie) i inhumacja czyli składanie do grobów nie spalonych zmarłych. Na cmentarzysku w Węgrowie zarejestrowano jeden grób szkieletowy oraz 60 grobów ciałopalnych. Z tej grupy antropologicznie określono 27 pochówków. Wyróżniono: 6 grobów dzieci, 5 grobów prawdopodobnie mężczyzn, 9 prawdopodobnie kobiet, pozostałe określone jako pochówki dorosłych. Po kremacji na stosie pogrzebowym szczątki zmarłych składano najczęściej do jam wygrzebanych w ziemi. Niekiedy zebrane szczątki mogły być umieszczane w nie zachowanych do dnia dzisiejszego skórzanych bądź płóciennych woreczkach, delikatnych koszykach lub drewnianych naczyniach. Sporadycznie spalone kości umieszczano w glinianych popielnicach. w niektórych jamach, na warstwie spalonych kości ustawiono poprzepalane na stosie ciałopalnym naczynia, w innych - naczynia obsypywano resztkami stosu. Były także jamy, i tych było najwięcej, w których wystąpiły tylko pojedyncze kości i fragmenty naczyń. Do jam lub naczyń wkładano przepalone na stosie pogrzebowym elementy stroju, przedmioty codziennego użytku: zapinki, sprzączki, grzebienie, przęśliki, igły, szkatułki z drewna, z których pozostały tylko okucia, oraz różnokolorowe paciorki szklane, zawieszki z metalu i poroża. Jedyny grób szkieletowy na cmentarzysku w Węgrowie, w którym pochowana została młoda kobieta, ułożony był na osi północ-południe, z głową skierowaną na północ. Jest to typowa orientacja grobów, którą stosowała ludność kultury wielbarskiej. Grób wyposażony był w dwie zapinki, z których jedna ułożona była na obojczyku, a druga na klatce piersiowej. Suknia zmarłej została obszyta różnobarwnymi paciorkami. Powyżej głowy ustawiono dwa naczynia z gliny, przęślik i igłę. Do pasa przytwierdzono duży pacior i pierścień. Wśród pochówków wyróżnionych na cmentarzysku na uwagę zasługuje pochówek w grobie 2, gdzie stos ciałopalny wzniesiono bezpośrednio nad miejscem, w którym przepalone szczątki zostały pogrzebane. Jest to grób typu bustum ze stosem in situ. Groby tego typu nie są znane w kulturze wielbarskiej, jednak powszechne w Europie Zachodniej i Europie Południowo-Wschodniej.
Rekonstrukcja stosu ciałopalnego , rys. R. Czerniak, M. Michalec. Za: K. Czarnecka. Obrządek pogrzebowy ludności kultury przeworskiej (w:) Wandalowie. Strażnicy bursztynowego szlaku. Lublin- Warszawa 2004, s. 102.
Grób 1: ciałopalny, jamowy
Grób 2: typu bustum, z pochówkiem in situ
Grób 4: ciałopalny, jamowy
Grób 5: ciałopalny, jamowy
Grób 15: ciałopalny, jamowy
Grób 15: ciałopalny, jamowy
Groby 18-19: ciałopalne, jamowe
Grób 28: ciałopalny, jamowy
Grób 31: ciałopalny, jamowy
Grób 32: ciałopalny, jamowy
Grób 44: ciałopalny, jamowy
Groby 55,56: ciałopalne, jamowe
Grób 60: szkieletowy
Zapinki – fibule, agrawy - służące do spinania szat, należą do jednej z liczniejszych kategorii zabytków odkrywanych w grobach ciałopalnych i szkieletowych na cmentarzyskach kultury wielbarskiej. Na cmentarzysku w Węgrowie znaleziono w 14 grobach 16 zapinek, a w 9 grobach 10 sprzączek. Wszystkie wykonano z brązu, tj. stopu miedzi i cyny. Większość zapinek i sprzączek produkowano w warsztatach lokalnych, niektóre mogły pochodzić spoza obszaru kultury wielbarskiej, m.in. z zachodniobałtyjskiego kręgu kulturowego lub z kultury czerniachowskiej. Do grobów ciałopalnych kobiet i mężczyzn wkładano zazwyczaj jedną zapinkę lub sprzączkę. w grobach męskich często występowały w komplecie. Bogatsze zestawy rejestruje się w grobach szkieletowych kobiet, do których wkładano w późnym okresie rzymskim zazwyczaj dwie zapinki. Metalowe sprzączki stanowiące element pasa, występują głównie w grobach mężczyzn.
Zapinki z brązu z grobu szkieletowego 60, młodej kobiety
Zapinka i sprzączka z brązu z grobu 1, mężczyzny
Zapinka i sprzączka z grobu 2, mężczyzny
Zapinka z brązu z grobu 34, kobiety
Zapinka z brązu z grobów 18-19, kobiety
Zapinka z brązu, z grobów 18-19, kobiety
Zapinka( z brązu) i sprzączka( żelazna) z grobu 56, mężczyzny
Sprzączki z brązu z grobów 32, 33, mężczyzn
Sprzączka z brązu z grobu 31, kobiety
Sprzączka z brązu z grobów 18-19, kobiety
Sprzączka żelazna . Znalezisko luźne
Najliczniejszą grupę ozdób spotykanych na cmentarzyskach późnorzymskich stanowią jedno- lub wielobarwne paciorki szklane. Na cmentarzysku w Węgrowie są one również najliczniej występującą grupą ozdób. Znaleziono ich prawie 200. Paciorki były ulubioną ozdobą kobiet i dzieci, chociaż pojedyncze egzemplarze wystąpiły także w grobach męskich. Najbardziej barwne paciorki znaleziono w jedynym grobie szkieletowym na cmentarzysku (grób 60). Te, znalezione w grobach ciałopalnych są zniekształcone, przepalone i choć przez obecność na stosie straciły trochę ze swojego pierwotnego blasku, w dalszym ciągu mogą zachwycać. Paciorki z grobów szkieletowych kobiet tworzyły kolie opasujące szyje lub były przytwierdzane do odzieży. Szklane paciorki były najliczniejszymi importami sprowadzanymi z terenów Cesarstwa Rzymskiego, często traktowano je także jako pieniądz rzeczowy. Niektóre z nich nanizano na ozdobne pierścienie i mogły wówczas pełnić funkcję zawieszek. Większe, bezbarwne, bardzo regularne kulki ze szkła lub większe paciorki mogły stanowić formę wisiorów, tzw. opasanych. Funkcje amuletów, często o charakterze magicznym pełniły metalowe zawieszki w formie topora lub zawieszki z poroża w kształcie maczugi Herkulesa. Kobiety nosiły także niewielkie metalowe puzderka określane często jako wisiorki wiaderkowate, które były maleńkimi pojemniczkami na pachnidła.
Kolia szklana z grobu szkieletowego 60, młodej kobiety
Paciorki szklane z grobów 18-19, kobiety
Paciorki szklane z grobu 31, kobiety
Paciorki szklane na zawieszce srebrnej z grobu 31, kobiety
Paciorek szklany z grobu 49
Paciorki szklane z grobu 22, dziecka
Pacior szklany z grobu 30, kobiety
Pierścień srebrny z grobu szkieletowego 60, młodej kobiety
Dwa srebrne pierścienie- zawieszki z grobu 31, kobiety
Zawieszka- pierścień z brązu, z grobów 18-19, kobiety
Zawieszka- pierścień z brązu. Znalezisko luźne
Fragment pierścienia srebrnego. Znalezisko luźne
Zawieszka z brązu – toporowata, z grobu 15, młodej kobiety
Zawieszka z poroża, z grobu 44, kobiety
Jedną z cech wyróżniających kulturę wielbarską na tle innych kultur było nie wkładanie do grobów narzędzi pracy i broni, a sporadycznie tylko narzędzi żelaznych. Tak więc w grobach znajdujemy przede wszystkim elementy stroju, ozdoby i przedmioty codziennego użytku oraz takie, które służyły utrzymaniu codziennej toalety lub były niezbędne w codziennym życiu, ale jednocześnie były atrybutami kobiet lub mężczyzn. Zarówno w grobach kobiet, mężczyzn i dzieci dość często występują grzebienie z poroża. w Węgrowie znaleziono je w 15 pochówkach. Typowymi atrybutami kobiecymi są związane z tkactwem przęśliki gliniane, igły z brązu oraz pojemniki z kości ptasich, w których te igły przechowywano. Do grobów kobiet dość często wkładano drewniane szkatułki, służące do przechowywania precjozów oraz klucze, którymi otwierano przemyślne skonstruowane mechanizmy zamków. Na cmentarzysku w Węgrowie, w jednym z grobów kobiety (grób 31), znaleziono dwa metalowe okucia, które świadczą o tym, iż ofiarowano jej w drogę pośmiertną dwie szkatułki. w grobie tym znaleziono jednak najwięcej ozdób ze szkła i ze srebra.
Z przedmiotów codziennego użytku w grobach mężczyzn najliczniej występują pincety, noże i grzebienie. Grzebienie najczęściej wykonywano w przydomowych warsztatach rogowniczych, prawdopodobnie na osadach, w których mieszkała ludność użytkująca cmentarz w Węgrowie. Były też takie egzemplarze, które trafiły do społeczności węgrowskiej za pośrednictwem kupców z wielkich centrów produkcji grzebieni, które znane są m.in. w grupie masłomęckiej oraz z terenów rumuńskiej Mołdawii z miejscowości Bîrlad –Valea Seacă.
Żelazne okucia dwóch szkatułek wraz z kluczem i sprężyną z grobu 31, kobiety
Rekonstrukcja szkatułki wg W. Petzsch, za: A. Kokowski Schlossbeschläge und Schlüssel im Barbaricum in der Römischen Kaiserzeit und der Frühen Völkerwanderungszeit. Klassifizierung – Verbreitung – Chronologie, [w:] Z. Woźniak (red.) Klasyfikacja Zabytków Archeologicznych II, 1997, s. 101 Lublin.
Rekonstrukcja szkatułki wg A. Grzelakowski, za: A. Kokowski Schlossbeschläge und Schlüssel im Barbaricum in der Römischen Kaiserzeit und der Frühen Völkerwanderungszeit. Klassifizierung – Verbreitung – Chronologie, [w:] Z. Woźniak (red.) Klasyfikacja Zabytków Archeologicznych II, 1997,s. 103 Lublin.
Rekonstrukcja mechanizmu szkatułki wg E. Heinsius, za: A. Kokowski, Schlossbeschläge und Schlüssel im Barbaricum in der Römischen Kaiserzeit und der Frühen Völkerwanderungszeit. Klassifizierung – Verbreitung – Chronologie, [w:] Z. Woźniak (red.) Klasyfikacja Zabytków Archeologicznych II, 1997, s. 101, Lublin.
Rekonstrukcja warsztatu tkackiego
Gliniane przęśliki z grobów ciałopalnych, jamowych 18, 31,44.
Kostka z gliny- przęślik z grobu 23
Oprawka z poroża, igielnik(?) z grobu 31.
Guzki z gliny z grobów 30, 31, 33
Grzebień
Na cmentarzysku w Węgrowie w grobach znajdowano naczynia z gliny, w nielicznych tylko fragmenty naczyń szklanych. Większość naczyń z gliny wykonano ręcznie, z reguły nie były wykonane starannie, spełniały tylko funkcję symboliczną – akt darowizny. w trzech grobach znaleziono przepalone fragmenty naczyń, które reprezentują wyższy poziom, ponieważ wykonano je na kole garncarskim. Niektóre z naczyń mogły być tylko częściowo obtoczone na kole, o czym świadczą pierścienie na ich dnach. Na nekropolii w Węgrowie do grobów wkładano najczęściej od 2 do 4 naczyń. Do wyjątkowych należy grób dziecka ( grób 28) , w którym złożono 8 naczyń całych i we fragmentach.
Naczynia na użytek codzienny, jak i również na ceremonie pogrzebowe wytwarzano w pracowniach przydomowych zlokalizowanych na osadach. Naczynia wykonane na kole mogły być importami, które trafiły do społeczności węgrowskiej z sąsiednich terenów jako luksusowe przedmioty. Symbolem luksusu były również naczynia ze szkła, które nie należą do przedmiotów powszechnych w tym okresie. Naczynia te importowano prawdopodobnie z południowo- wschodnich pracowni szklarskich rozlokowanych w okolicach miast pontyjskich u wybrzeży Morza Czarnego.
Misa z gliny z grobu 31, kobiety
Misa z gliny z grobu 30, kobiety
Misa z gliny z grobu 44, kobiety
Misa z gliny z grobu 28, dziecka
Waza z gliny z grobu 18, kobiety
Misa z grobu 56, mężczyzny
Miska z grobu 28, dziecka
Miska z grobu 5
Miska z grobu 18, kobiety
Miseczka z grobu 56, mężczyzny
Miseczka z grobu 44, kobiety
Miseczka z grobu 28, dziecka
Miseczka z grobu 28, dziecka
Miseczka z grobu 15, młodej kobiety
Naczynie kielichowate z grobu 4
Fragmenty naczyń szklanych z grobów 30, 31
Powrót do strony głównej